યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ: રાજસ્થાનના જયપુરનું
જંતરમંતર…
રાજસ્થાનના જયપુરમાં
આવેલું જંતરમંતર ૧૯ ખગોળીય સાધનોનું સંગ્રહસ્થાન છે. આ સાધનો ઈ.સ. ૧૭૩૪માં સવાઇ જયસિંહે
બંધાવેલા વિરાટ કદના બાંધકામ છે.
આકાશનું અવલોકન, સમય,
ગ્રહોની સ્થિતિ, વિગેરેનો સચોટ અભ્યાસ આ સાધનો
દ્વારા થાય છે. તેમાંનું સમ્રાટ યંત્ર એક વિરાટ સૂર્ય ઘડિયાળ છે અને આજે પણ
ચોકસાઇપૂર્વક સમય દર્શાવે છે. જંતરમંતરમાં ૧૯ યંત્રો છે.
(૧) ચક્રયંત્ર: વચ્ચે સ્થંભવાળી આ સૂર્ય ઘડિયાળ ગ્રીનીચ ટાઇમ
સાથે મેળ કરીને દિવસમાં ચાર વખત ચોક્કસ સમય દર્શાવે
છે.
(૨) દક્ષિણ ભીત્તી યંત્ર: ગ્રહો અને અવકાશી પદાર્થો વચ્ચેનું
અંતર અને ઊંચાઇ દર્શાવે છે.
(૩) દિગંશા યંત્ર: બે વર્તુળાકાર દીવાલ વચ્ચે ઊભેલો આ સ્તંભ
સૂર્યોદય અને સૂર્યાસ્તનો સમય દર્શાવે છે.
(૪) ધ્રુવદર્શક પટ્ટિકા: અન્ય ગ્રહોની દૃષ્ટિએ ધ્રુવના
તારાનું સ્થાન દર્શાવે છે.
(૫) જયપ્રકાશ યંત્ર: બે મોટા બાઉલ આકારના બાંધકામમાં આકાશ
મંડળનું પ્રતિબિંબ જોવા મળે છે.
(૬) કપાલી યંત્ર: અવકાશી પદાર્થો અને ગ્રહોની સ્થિતિ દર્શાવે
છે.
(૭) ક્રાંતિવૃત્ત ચક્ર: ગ્રહોના અક્ષાંશ અને રેખાંશ માપવા
ઉપયોગી છે.
(૮) લઘુ સમ્રાટ અને વિરાટ સમ્રાટ યંત્રો: આ બે સૂર્ય ઘડિયાળો
છે. વિરાટ સમ્રાટ યંત્ર દિવસ
દરમિયાન સૂર્યપ્રકાશથી
પડતા પડછાયાના આધારે ચોકસાઇપૂર્વક સમય દર્શાવે છે.
(૯) આ ઉપરાંત રામયંત્ર, પલ્ભ યંત્ર,
મિશ્ર યંત્ર, કાનાલી યંત્ર પણ અવકાશ દર્શન માટે
ઉપયોગી થાય તેવા નાના યંત્રો છે.
ટિપ્પણીઓ નથી:
ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો